Inbred (kojarzenie krewniacze) - definicja, zasady, kontrowersje

Co to jest inbred i jaki jest jego cel

Podstawy dziedziczenia cech

Pies jako gatunek posiada 46 chromosomów, ułożonych w pary (2n = 23). W każdym z chromosomów danej pary znajdują się miejsca, w których pogrupowane są geny. Miejsce (łac. locus, l.mn. loci) genu w jednym z chromosomów danej pary odpowiada identycznemu miejscu genu w drugim chromosomie z tej pary. Geny, znajdujące się w tych samych loci w danej parze chromosomów, noszą nazwę alleli. Zatem allel jest „odmianą” tego samego genu. Allele dziedziczą się po jednym od każdego z rodziców.

Jeden z tych alleli jest dominujący, a drugi recesywny (ustępujący). Oznacza to, że fenotypowo (zewnętrznie) ujawni się cecha, którą warunkuje allel dominujący. Może się zdarzyć, że oba allele są dominujące. Wówczas mówimy, że osobnik jest homozygotą dominującą i może przekazać potomstwu wyłącznie allel dominujący. Jeżeli mamy do czynienia z allelem dominującym i recesywnym, mamy do czynienia z osobnikiem heterozygotycznym (choć zewnętrznie będzie on wyglądał tak samo, jak homozygota dominująca). Może on przekazać swojemu potomstwu zarówno allel dominujący, jak i recesywny. Natomiast jeżeli osobnik posiada oba allele recesywne – jest homozygotą recesywną i jest to jedyny przypadek, kiedy fenotypowo ujawni się cecha recesywna (ustępująca). Najłatwiej objaśnić to na przykładzie umaszczenia jamników:

Legenda:

• AyAy – umaszczenie rude – homozygota dominująca
• AyAt – umaszczenie rude – heterozygota (nosiciel umaszczenia czarnego podpalanego)
• AtAt – umaszczenie czarne podpalane – homozygota recesywna

Po skojarzeniu osobników AyAy i AtAt otrzymamy pokolenie F1:

	At	At
Ay	AyAt	AyAt
Ay	AyAt	AyAt

W pokoleniu F1 całe potomstwo będzie mieć umaszczenie rude, ale będzie heterozygotami – nosicielami umaszczenia czarnego podpalanego.

Następnie skojarzymy osobnika AyAt z osobnikiem AtAt. Otrzymamy pokolenie F2:

	Ay	At
Ay	AyAy	AyAt
At	AyAt	AtAt

W pokoleniu F2 jedno szczenię będzie homozygotą dominującą (rudą), dwa będą heterozygotami (rudymi) i jedno będzie homozygotą recesywną – czarną podpalaną.

Oczywiście jest to tylko prawdopodobieństwo, w praktyce może być zupełnie inny podział umaszczeń, np. wszystkie rude lub wszystkie czarne podpalane.

W taki sposób dziedziczą się wszystkie cechy, choć wiele z nich do ujawnienia się potrzebuje więcej niż jednej pary alleli (jednego genu). Może również jeden gen odpowiadać za wystąpienie więcej niż jednej cechy – przykładem jest tu rasa chiński grzywacz, u której brak owłosienia występuje często łącznie z dużymi brakami w uzębieniu (cecha tolerowana).

Powyższe objaśnienia podane są w dużym uproszczeniu, ale oddają istotę dziedziczenia cech, co ma najważniejsze znaczenie przy wyjaśnianiu zagadnienia inbredu. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat kojarzenia wsobnego?

Inbred – definicja, współczynnik

Inbred jest pojęciem, które dokładnie oznacza chów wsobny (ang. inbreeding). U ludzi zjawisko to nazywane jest endogamią i oznacza stosowany w niektórych plemionach pierwotnych obyczaj zawierania małżeństw wewnątrz własnej rodziny. Innymi słowy, jest to chów w bliższym lub dalszym pokrewieństwie.

Kojarzenie krewniacze ma na celu zwiększenie homozygotyczności (występowania w genotypie identycznych genów po wspólnym przodku). Uwzględniając objaśnienia zasad dziedziczenia, podane powyżej, można łatwo wywnioskować, że im bliższe pokrewieństwo z wspólnym przodkiem, tym większe prawdopodobieństwo, że potomstwo odziedziczy geny, przekazane przez parę rodzicielską.

Do oceny stopnia tego prawdopodobieństwa stosuje się współczynnik inbredu:

F = 0,5 Σ (0,5)^n+m

gdzie n i m oznaczają liczbę pokoleń pomiędzy matką i ojcem a ich wspólnym przodkiem. Jest to tzw. ścieżkowa metoda obliczania.

Graficznie można to przedstawić następująco:

Źródło: Iwona Głażewska. Inbred: definicja, szacowanie, skutki. W: Biuletyn Klubu Hovawarta 2005, 1, str. 16-21

Objaśnienie przykładu: osobnik X pochodzi od rodziców, którzy mają wspólnego przodka Z. Liczba pokoleń, które dzielą ich od tego przodka to 1 u matki (A) i 1 u ojca (B) – rodzice są półrodzeństwem. Podstawiając te dane do powyższego wzoru, otrzymamy współczynnik inbredu:

F = 0,5 Σ (0,5) ¹⁺¹ = 0,5 x 0,5 ² = 0,125

co daje wartość 12,5 proc. – współczynnik inbredu w literaturze kynologicznej wyraża się w procentach.

Znaczenie inbredu w hodowli, zalety i wady

Następstwa chowu wsobnego

Wzrost homozygotyczności populacji niesie określone skutki, zarówno pozytywne, jak i negatywne. Zależy to od wielu czynników, z których najważniejszymi są:

• Liczba przodków spokrewnionych osobników, na których się inbreduje
• Prepotencja (zdolność przekazywania cech) pary rodzicielskiej względem pożądanej cechy (cech), którą hodowca chce utrwalić
• Prawdopodobieństwo fenotypowego ujawnienia się tych cech, co wprost wynika m.in. z prepotencji.

Hodowla, która umiejętnie stosuje chów wsobny, po pewnym czasie wypracowuje swój typ, rozpoznawany np. na wystawach. Zdarza się, że nawet osoby niezwiązane na co dzień z kynologią odróżniają psy z danej hodowli („popatrz, ten jest na pewno z hodowli XYZ” – i okazuje się, że to prawda). Nie oznacza to bynajmniej, że wszystkie urodzone u tego hodowcy psy są jak „spod tej samej sztancy”. Należy pamiętać, że wystawiana jest zaledwie niewielka część pogłowia z danej hodowli, a przeważnie ta najlepsza. W genetyce jak w żadnej z nauk dużo ma do powiedzenia rachunek prawdopodobieństwa, a nawet po kilku pokoleniach championów nie zawsze rodzą się championy. W tym miejscu dochodzi do głosu sterylizacja psów – niektórzy hodowcy zabezpieczają się przed rozmnażaniem mniej udanych osobników z własnym przydomkiem hodowlanym i sprzedają je nowym właścicielom pod warunkiem zobowiązania się do zabiegu sterylizacji (kastracji).

Inbredowanie ma zatem następujące zalety:

• Utrwalenie pożądanego genotypu i fenotypu poprzez zwiększenie homozygotyczności
• Możliwość ujawnienia i eliminacji genów recesywnych, niewidocznych fenotypowo u heterozygot – innymi słowy, możliwość nieużywania do dalszej hodowli osobników, u których pojawiła się cecha niepożądana
• Możliwość poprawy cech użytkowych, charakterystycznych dla danej rasy, występujących u przodka, na którego nastąpiło inbredowanie.

Kojarzenie spokrewnionych osobników niesie – niestety – także i ryzyko zjawisk niekorzystnych. Inbred ma następujące negatywne następstwa:

• Problemy z płodnością i plennością
• Podwyższona śmiertelność noworodków
• Możliwość ujawnienia się chorób i wad recesywnych
• Mniejsza masa kości i mięśni
• Zaburzenia psychiki
• Obniżona odporność na choroby i niekorzystne warunki atmosferyczne.

Powyższe objawy noszą ogólną nazwę depresji inbredowej, a popularnie nazywane są objawami „przerasowienia”. Jest to określenie tyle niefachowe, co… słuszne, bowiem ryzyko ich wystąpienia jest tym wyższe, im bliższe pokrewieństwo pary rodzicielskiej i większa liczba wspólnych przodków. Inbred nie ma natomiast wpływu na to, ile pies chodzi w ciąży (58 – 65 dni)