Inbred (kojarzenie krewniacze) - definicja, zasady, kontrowersje

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Iwona CzechowskaDrukujUdostępnij

Co to jest inbred i jaki jest jego cel

Podstawy dziedziczenia cech

Pies jako gatunek posiada 46 chromosomów, ułożonych w pary (2n = 23). W każdym z chromosomów danej pary znajdują się miejsca, w których pogrupowane są geny. Miejsce (łac. locus, l.mn. loci) genu w jednym z chromosomów danej pary odpowiada identycznemu miejscu genu w drugim chromosomie z tej pary. Geny, znajdujące się w tych samych loci w danej parze chromosomów, noszą nazwę alleli. Zatem allel jest „odmianą” tego samego genu. Allele dziedziczą się po jednym od każdego z rodziców.

Jeden z tych alleli jest dominujący, a drugi recesywny (ustępujący). Oznacza to, że fenotypowo (zewnętrznie) ujawni się cecha, którą warunkuje allel dominujący. Może się zdarzyć, że oba allele są dominujące. Wówczas mówimy, że osobnik jest homozygotą dominującą i może przekazać potomstwu wyłącznie allel dominujący. Jeżeli mamy do czynienia z allelem dominującym i recesywnym, mamy do czynienia z osobnikiem heterozygotycznym (choć zewnętrznie będzie on wyglądał tak samo, jak homozygota dominująca). Może on przekazać swojemu potomstwu zarówno allel dominujący, jak i recesywny. Natomiast jeżeli osobnik posiada oba allele recesywne – jest homozygotą recesywną i jest to jedyny przypadek, kiedy fenotypowo ujawni się cecha recesywna (ustępująca). Najłatwiej objaśnić to na przykładzie umaszczenia jamników:

Legenda:

• AyAy – umaszczenie rude – homozygota dominująca
• AyAt – umaszczenie rude – heterozygota (nosiciel umaszczenia czarnego podpalanego)
• AtAt – umaszczenie czarne podpalane – homozygota recesywna

W pokoleniu F1 całe potomstwo będzie mieć umaszczenie rude, ale będzie heterozygotami – nosicielami umaszczenia czarnego podpalanego.

W pokoleniu F2 jedno szczenię będzie homozygotą dominującą (rudą), dwa będą heterozygotami (rudymi) i jedno będzie homozygotą recesywną – czarną podpalaną.

Oczywiście jest to tylko prawdopodobieństwo, w praktyce może być zupełnie inny podział umaszczeń, np. wszystkie rude lub wszystkie czarne podpalane.

W taki sposób dziedziczą się wszystkie cechy, choć wiele z nich do ujawnienia się potrzebuje więcej niż jednej pary alleli (jednego genu). Może również jeden gen odpowiadać za wystąpienie więcej niż jednej cechy – przykładem jest tu rasa chiński grzywacz, u której brak owłosienia występuje często łącznie z dużymi brakami w uzębieniu (cecha tolerowana).

Powyższe objaśnienia podane są w dużym uproszczeniu, ale oddają istotę dziedziczenia cech, co ma najważniejsze znaczenie przy wyjaśnianiu zagadnienia inbredu. A może zainteresuje cię także ten artykuł na temat kojarzenia wsobnego?

Inbred – definicja, współczynnik

Inbred jest pojęciem, które dokładnie oznacza chów wsobny (ang. inbreeding). U ludzi zjawisko to nazywane jest endogamią i oznacza stosowany w niektórych plemionach pierwotnych obyczaj zawierania małżeństw wewnątrz własnej rodziny. Innymi słowy, jest to chów w bliższym lub dalszym pokrewieństwie.

Kojarzenie krewniacze ma na celu zwiększenie homozygotyczności (występowania w genotypie identycznych genów po wspólnym przodku). Uwzględniając objaśnienia zasad dziedziczenia, podane powyżej, można łatwo wywnioskować, że im bliższe pokrewieństwo z wspólnym przodkiem, tym większe prawdopodobieństwo, że potomstwo odziedziczy geny, przekazane przez parę rodzicielską.

Do oceny stopnia tego prawdopodobieństwa stosuje się współczynnik inbredu:

F = 0,5 Σ (0,5)^n+m

gdzie n i m oznaczają liczbę pokoleń pomiędzy matką i ojcem a ich wspólnym przodkiem. Jest to tzw. ścieżkowa metoda obliczania.

Graficznie można to przedstawić następująco:

Źródło: Iwona Głażewska. Inbred: definicja, szacowanie, skutki. W: Biuletyn Klubu Hovawarta 2005, 1, str. 16-21

Objaśnienie przykładu: osobnik X pochodzi od rodziców, którzy mają wspólnego przodka Z. Liczba pokoleń, które dzielą ich od tego przodka to 1 u matki (A) i 1 u ojca (B) – rodzice są półrodzeństwem. Podstawiając te dane do powyższego wzoru, otrzymamy współczynnik inbredu:

F = 0,5 Σ (0,5) ¹⁺¹ = 0,5 x 0,5 ² = 0,125

co daje wartość 12,5 proc. – współczynnik inbredu w literaturze kynologicznej wyraża się w procentach.

Znaczenie inbredu w hodowli, zalety i wady

Następstwa chowu wsobnego

Wzrost homozygotyczności populacji niesie określone skutki, zarówno pozytywne, jak i negatywne. Zależy to od wielu czynników, z których najważniejszymi są:

• Liczba przodków spokrewnionych osobników, na których się inbreduje
• Prepotencja (zdolność przekazywania cech) pary rodzicielskiej względem pożądanej cechy (cech), którą hodowca chce utrwalić
• Prawdopodobieństwo fenotypowego ujawnienia się tych cech, co wprost wynika m.in. z prepotencji.

Hodowla, która umiejętnie stosuje chów wsobny, po pewnym czasie wypracowuje swój typ, rozpoznawany np. na wystawach. Zdarza się, że nawet osoby niezwiązane na co dzień z kynologią odróżniają psy z danej hodowli („popatrz, ten jest na pewno z hodowli XYZ” – i okazuje się, że to prawda). Nie oznacza to bynajmniej, że wszystkie urodzone u tego hodowcy psy są jak „spod tej samej sztancy”. Należy pamiętać, że wystawiana jest zaledwie niewielka część pogłowia z danej hodowli, a przeważnie ta najlepsza. W genetyce jak w żadnej z nauk dużo ma do powiedzenia rachunek prawdopodobieństwa, a nawet po kilku pokoleniach championów nie zawsze rodzą się championy. W tym miejscu dochodzi do głosu sterylizacja psów – niektórzy hodowcy zabezpieczają się przed rozmnażaniem mniej udanych osobników z własnym przydomkiem hodowlanym i sprzedają je nowym właścicielom pod warunkiem zobowiązania się do zabiegu sterylizacji (kastracji).

Inbredowanie ma zatem następujące zalety:

• Utrwalenie pożądanego genotypu i fenotypu poprzez zwiększenie homozygotyczności
• Możliwość ujawnienia i eliminacji genów recesywnych, niewidocznych fenotypowo u heterozygot – innymi słowy, możliwość nieużywania do dalszej hodowli osobników, u których pojawiła się cecha niepożądana
• Możliwość poprawy cech użytkowych, charakterystycznych dla danej rasy, występujących u przodka, na którego nastąpiło inbredowanie.

Kojarzenie spokrewnionych osobników niesie – niestety – także i ryzyko zjawisk niekorzystnych. Inbred ma następujące negatywne następstwa:

• Problemy z płodnością i plennością
• Podwyższona śmiertelność noworodków
• Możliwość ujawnienia się chorób i wad recesywnych
• Mniejsza masa kości i mięśni
• Zaburzenia psychiki
• Obniżona odporność na choroby i niekorzystne warunki atmosferyczne.

Powyższe objawy noszą ogólną nazwę depresji inbredowej, a popularnie nazywane są objawami „przerasowienia”. Jest to określenie tyle niefachowe, co… słuszne, bowiem ryzyko ich wystąpienia jest tym wyższe, im bliższe pokrewieństwo pary rodzicielskiej i większa liczba wspólnych przodków. Inbred nie ma natomiast wpływu na to, ile pies chodzi w ciąży (58 – 65 dni)

Inbred – kto może go stosować

Kojarzenie krewniacze to metoda, mająca zarówno zwolenników, jak i zagorzałych przeciwników. W świetle powyższych objaśnień zasad inbredu nie można jednak potraktować go zero – jedynkowo. Hodowcy, którzy odrzucają kojarzenie zwierząt spokrewnionych, nie mogą pochwalić się własnym typem psa, nie notują też postępu, do jakiego powinna dążyć każda hodowla. Kryjąc za każdym razem własne suki całkowicie obcymi psami, nie są w stanie przewidzieć, jakich szczeniąt mogą się spodziewać pod względem pokroju, a niekiedy nawet umaszczenia.

Oczywiście inbredowanie musi być poparte solidną wiedzą o wspólnym przodku i jego potomstwu w różnych skojarzeniach, jakimi cechami eksterieru i psychiki się odznaczało, jakie dawało potomstwo itp. Doświadczeni hodowcy, znający swoją rasę od wielu lat, taką wiedzę posiadają i wystarczy, że spojrzą na rodowód. To właśnie jest słynne „czytanie rodowodów”, które mówią wszystko o danym psie do wielu pokoleń wstecz. Dlatego chów wsobny to metoda wyłącznie dla hodowców, których wiedza daleko wykracza poza tę, ile pies chodzi w ciąży.

Początkującym hodowcom zaleca się wyłącznie krycie psem całkowicie obcym (outcross) i wyhodowanie co najmniej kilku miotów, aby móc ocenić prepotencję suki w różnych skojarzeniach. Dlatego tak cenne jest utrzymywanie kontaktów hodowcy z właścicielami szczeniąt. Nie muszą one być wystawiane, aby można było dokonać oceny ich pokroju (choć oczywiście najlepiej zrobi to sędzia kynologiczny). Warto jednak, aby hodowca wiedział „na czym stoi”, aby mógł w przyszłości inbredować na określonego przodka, który przekazał swoje najlepsze cechy.

Nie należy również obawiać się eliminowania z hodowli osobników, które nie spełniają oczekiwań względem pożądanych cech. Sterylizacja psów stosowana jest na całym świecie tam, gdzie hodowcy powielają jedynie cechy pożądane, a nie dopuszczają do rozrodu zwierząt przeciętnych i słabych pokrojowo, które mogą za to z powodzeniem okupować kanapy swoich właścicieli.